Prof. Dr. MİTHAT KIYAK
İstanbul Okan Üniversitesi Rektör Yardımcısı
Derginin bu sayısında iyi bir hastane yönetimi için farklı görüşler okuyacaksınız. ABD’de Sağlık hizmetlerinde Malcolm Baldrige Ulusal Kalite Ödülü’nü kazanan beş sağlık sisteminde ortak yönetim modeli, ölçülen performans varlığı, sürekli kalite iyileştirmesi ve yanıt verme=hesap verilebilirlik (şeffaflık), hastaların, hekimlerin, çalışanların ve toplum paydaşlarının ihtiyaçları, memnuniyeti gibi kriterler olduğu görülüyor.1
Kaynakçada gösterdiğim yazıyı okursanız yukarda saydıklarım dışında uzun bir kriterler listesi var.
En iyi hastane olmak için neler yapılmalı diye yazmak isterken mevcut uygulamaları düşününce neler yapılmamalı diye yazmak daha doğru gibi geldi. Sonra iyi olan hastanelere iyi bir kriter daha eklemek için sağlığı geliştiren hastaneleri yazmaya karar verdim.
Dünya Sağlık Örgütü’nün Sağlığı Geliştiren Hastaneler projesi, sadece teşhis ve tedavi hizmetlerine değil sağlığın geliştirilmesine önem vermeleri için hastaneleri desteklemek üzere başlatılmıştır.
Hastane yöneticilerimiz kendilerine yeni bir misyon daha eklemeliler: Sağlığı Geliştirme.
Böylece hastane yönetimlerine sadece hastaların iyileştirilmesi değil onların sağlıklı kalmaları ve toplumun sağlıklı olması gibi toplumsal bir sorumluluk da verilmiş olur. Başarıları ciroyla ölçülen özel hastane yöneticilerine şunu da hatırlatalım. Bu sorumluluğu yerine getirdiğinizde hastanenin itibarı artacak ve buna koşut olarak başvuran sayısı da artacaktır. Diğer taraftan hastane sahipleri ve tüm çalışanlar önemli bir toplumsal sorumluluğu yerine getirmiş olacaklardır.
Sağlık Bakanlığı hastaneleri ve üniversite hastaneleri zaten sağlığı geliştiren hastane olmalıdırlar, bu onların görevi. Sadece bir bakış açısı değişikliği gerekiyor. Bazı başhekimlerin biz aslında böyle çalışıyoruz dediğini duyar gibi oluyorum.
DSÖ tarafından Sağlığı Geliştiren Hastaneler Ağı oluşturulmuştur. “Uluslararası Sağlığı Geliştiren Hastaneler ve Sağlık Servisleri Ağı (HPH), sağlığın geliştirilmesi kavramlarını, değerlerini, stratejilerini ve standartlarını veya göstergelerini hastanelerin ve sağlık hizmetlerinin organizasyon yapısına ve kültürüne dahil etmeye çalışır. Sağlık hizmetlerinin kalitesini, hastaneler ve/veya sağlık hizmetleri, toplum ve çevre arasındaki ilişkiyi ve hasta, hasta yakınları ve personelin koşullarını ve memnuniyetini geliştirerek daha iyi bir sağlık amaçlar.”2
“20 Ulusal/Bölgesel HPH (Health Promoting Hospitals and Health Services) Ağı ve sağlık hizmetlerini sağlığın geliştirilmesine yönlendirmek için işbirliği yapan 50 HPH üyesini içermektedir. Toplamda 30 ülkeden yaklaşık 600 hastane ve sağlık hizmeti üyesi toplulukta yer alıyor.”2
Henüz Türkiye’den katılım yok.
“Health Promotion” sözcüğünü sağlığın teşviki ya da sağlığın teşviki ve geliştirilmesi olarak tercüme edenler de var. Sağlığın geliştirilmesi, çok disiplinli, sektörlerin tümünün çabalarıyla mümkün olabilir. Sadece sağlıkçıların çabası yetmeyecektir ama işin büyük kısmı da sağlıkçılara, sağlık kurumlarına düşmektedir. Temeli sağlık eğitimi olsa da tüm sektörlerin, tüm bakanlıkların, özel sektörün, sivil toplum kuruluşlarının, üniversitelerin ve bu alanda yasal düzenlemeler için millet meclisinin çaba göstermesi gerekir. Tıpkı çocuk felci aşı kampanyasında olduğu gibi; aile planlaması çalışmalarında olduğu gibi; tütün kullanımının azaltılması çalışmalarında olduğu gibi.
Sağlığın geliştirilmesi kavramı “halk sağlığı” tanımı içinde de yer alır:
Halk sağlığı: Toplumun örgütlü çabaları yoluyla sağlığı geliştirme, hastalıkları önleme ve yaşamı uzatma bilim ve sanatı olarak tanımlanır.3
Sağlığın geliştirilmesinde üç yaklaşım bulunmaktadır: Tıbbi yaklaşım, yaşam tarzı/davranışsal yaklaşım, sosyal çevre yaklaşımı.
Tıbbi yaklaşım: hipertansiyon, hiperlipidemi gibi risk faktörleri üzerinde çalışarak sağlığı geliştirir.
Yaşam tarzı/ Davranış yaklaşımı: Sağlıklı olmak için gereken yaşam tarzını teşvik eder. Vücuda zararlı (tütün gibi) maddeler kullanılmamasını sağlamak, sağlıklı beslenme alışkanlığı kazandırmak ve fizik aktiviteyi artırmak, doğru el yıkama alışkanlığı kazandırmak gibi davranış değişiklikleri oluşturmaya çalışır.
Sosyal çevre yaklaşımı: Toplumun sağlıklı olması için çevre ve sosyo-ekonomik faktörlerin uygun olması
Ottawa Bildirgesine göre sağlığın önkoşulları şunlardır:
Barış, barınma, eğitim, gıda, gelir, sürekli bir ekosistem, sürdürülebilir kaynaklar, sosyal adalet ve hakkaniyet.
Ottawa Sözleşmesi, sağlığı geliştirmeye yönelik beş öncelikli eylem alanı saptamıştır:
1. Sağlıklı kamu politikaları oluşturulması,
2. Destekleyici sağlık çevreleri yaratılması: doğal kaynakların korunması,
3. Sağlığa yönelik toplum eyleminin güçlendirilmesi,
4. Sağlıklı kalmak için kişisel beceriler geliştirilmesi,
5. Sağlık hizmetlerinin yeniden düzenlenmesi: Hastaneler, tanı ve tedavi hizmetleri ile birlikte sağlığı geliştirme yönünde de görev almalıdır.4
Sağlığı Geliştiren Hastane olmak için önce tepe yöneticilerde bir anlayış değişimine gereksinim var. Tepe yönetimden başlayıp tüm çalışanlar önce insanların hasta olmaması için çaba göstermek gerektiğini, benzer şekilde hastaların iyileştikten sonra da sağlıklı kalmaları için izlenmesi gerektiğini ve de çalışanların sağlıklı kalmaları için özel bir çabaya gereksinim olduğunu kabul edip bunun için bir organizasyon oluşturmalılar.
Bu söylediklerimin bir bölümü zaten yapılıyor ya da “mış” gibi yapılıyor. Önce “mış” gibi yapma kültürünü terk etmek gerekir. Evde sağlık hizmetleri, hastaların taburcu olduktan sonraki dönemini sağlığı geliştirme bakış açısıyla üstlenebilir; İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri ciddi yapılırsa zaten özünde sağlığı geliştirme var.
İnsanların sağlığını korumak, kurum içinde hasta güvenliği, enfeksiyon komitesi, kalite birimi çalışmalarıyla yürütülüyor.
Hastalar, çalışanlar ve toplum için yapılmakta olan ya da yapılması gereken çalışmalara diğer örnekler:
Sigarayı bıraktırma poliklinikleri, hasta ve çalışanlar için memnuniyet ölçülmesi, anne baba eğitimi, doğuma hazırlık, hastane içinde multidisipliner ekip çalışmaları, ergonomi ekipleri, hastaların ve çalışanları beslenmesinin takibi, sağlığın geliştirilmesi planlama ekibi, atık kontrolü, cinsel tacizi önleme çalışmaları, mobbing önleme çalışmaları, çatışma yönetimi, olağanüstü durumlara hazırlık çalışmaları, hastane çevresindeki toplumun sağlık gereksinimleri analizi, toplumsal afişler, kitle eğitimleri, küçük grup eğitimleri, paydaşların yönetime katılması, kamu yönetimleri (Valilik, Kaymakamlık, Milli Eğitim Müdürlüğü, Sağlık Müdürlüğü) ile ortak toplumsal projeler, sivil toplum kuruluşları ile ortak projeler, üniversiteler ile AR-GE çalışmaları.
Sağlığı Geliştiren Hastaneler Ağı, 2020 Standartlarını şöyle oluşturuyor5:
- Sağlığı Geliştiren Hastaneler için kurumsal bağlılığın gösterilmesi: Kuruluş, hizmet verilen hastaların, personelin ve toplumun sağlığını geliştirmek için yönetişim modellerini, politikalarını, yapılarını, süreçlerini ve kültürlerini – sağlığı geliştirmeye – yönlendirmeyi taahhüt eder.
- Hizmete erişimin sağlanması: Kuruluş, tesislerinin kullanılabilirliğini, erişilebilirliğini ve kabul edilebilirliğini sağlamak için önlemler uygular.
- İnsan merkezli sağlık hizmetlerinin ve kullanıcı katılımının artırılması: Kuruluş, mümkün olan en iyi hasta merkezli bakım ve sağlık sonuçları için çaba gösterir ve hizmet kullanıcılarının/topluluklarının faaliyetlerine katılmalarını ve katkıda bulunmalarını sağlar.
- Sağlıklı bir işyeri ve sağlık ortamı oluşturulması: Kuruluş, sağlığı geliştiren bir işyeri oluşturur ve tüm hastaların, akrabaların, personelin, destek çalışanlarının ve gönüllülerin sağlığını iyileştirmek için sağlığı geliştiren bir ortam olmaya çalışır.
- Daha geniş toplumda sağlığın geliştirilmesi: Kuruluş, yerel toplumda ve hizmet verilen nüfus için sağlığı geliştirme sorumluluğunu kabul eder.
Hastaneler sağlığı geliştirsin derken madalyonun öteki yüzünü dışlamadan hastaya zarar vermeyi sıfırlamaya çalışmak gerek. Ivan Illich’e göre tıbbın iyilik yapma kadar zarar verme potansiyeli de var. Zarar vermeden, toplum sağlığını geliştirerek en iyi hastaneler arasında yer alan hastane sayımız her geçen gün artmalı.
Kendi kurumunuz, Sağlığı Geliştiren Hastaneler ağına katılsa iyi olmaz mı?
Kaynakça
- Griffith John R. at all. The Revolution in Hospital Management https://web.a.ebscohost.com/ehost/pdfviewer/pdfviewer?vid=0&sid=6c6c8e1e-4e16-41b7-b5e6-74b79d074f4e%40sdc-v-sessmgr01 12.09.2021
- https://www.hphnet.org/about-us/ 12.09.2021
- Öztek Z. Halk Sağlığı – Kuramlar ve Uygulamalar. https://ssyv.org.tr/wp-content/uploads/2021/01/Halk-Sagligi-Kuramlar-ve-Uygulamlar.pdf 12.09.2021
- https://www.hphnet.org/wp-content/uploads/2020/12/2020-HPH-Standards.pdf 12.09.2021
- Oliver Groene & Mila Garcia-Barbero, çeviri: Demir M vd. Hastanelerde Sağlığın Geliştirilmesi Kanıt ve Kalite Yönetimi, https://shgmkalitedb.saglik.gov.tr/Eklenti/4110/0/kanitkalitepdf.pdf 12.09.2021